Nga Al Jazeera
Ndërsa Presidenti i Shteteve të Bashkuara, Donald Trump, u betua për mandatin e tij të dytë të hënën, ai përsëriti dëshirat e tij për të marrë Kanalin e Panamasë dhe për të riemërtuar Gjirin e Meksikës në fjalimin e tij inaugurues.
Trump ka folur më parë për kanalin dhe Gjirin e Meksikës. Të hënën, ai sinjalizoi se ishte serioz për të ecur përpara me të dyja këto ide – dhe së shpejti.
Por, sado i fuqishëm që është presidenti i SHBA-së, a mundet Trump të marrë me të vërtetë Kanalin e Panamasë dhe të riemërtojë Gjirin e Meksikës? Dhe çfarë do të përfshinte kjo?
‘Manifest Destiny’: Çfarë tha Trump gjatë inaugurimit të tij?
Gjatë fjalimit të tij inaugurues, Trump shprehu ëndrrat për zgjerimin territorial amerikan. Ndërsa shpalosi planet për eksplorimin e hapësirës, ai revokoi doktrinën ekspansioniste të shekullit të 19-të të “Fatit të Manifestit”, e cila dekreton se SHBA-ja është e destinuar të zgjerohet territorialisht.
“Ne do të ndryshojmë emrin e Gjirit të Meksikës në Gjirin e Amerikës”, tha ai, me ton ambicioz të shoqëruar me pauza për të mbajtur euforine e tij. Ish-sekretarja e Shtetit Hillary Clinton, të cilën Trump e mposhti në zgjedhjet e vitit 2016 për të ardhur së pari në pushtet, shpërtheu duke qeshur në audiencën pas tij teksa mbaroi fjalinë.
Trump lavdëroi ish-presidentët amerikanë duke përfshirë republikanin William McKinley, presidentin nga 1897 deri në 1901. Ai gjithashtu nderoi ish-presidentin Theodore Roosevelt Jr, republikanin që mbajti detyrën nga viti 1901 deri në 1909. Ai lëshoi një urdhër ekzekutiv që Mali Denali i Alaskës të riemërohej Mount McKin pas ish-presidentit. Emri i malit u ndryshua nga McKinley në Denali nga ish-presidenti demokrat Barack Obama në vitin 2015, duke pasqyruar emrin që populli dhe banorët indigjenë të Alaskës kanë përdorur për malin.
Ruzveltit, ai ia atribuoi ndërtimin e Kanalit të Panamasë, një rrugë ujore e krijuar nga njeriu në Istmusin e Panamasë, që lidh Oqeanin Paqësor dhe Oqeanin Atlantik. Kanali u ndërtua kryesisht nga SHBA midis 1904 dhe 1914, nën mbikëqyrjen e Roosevelt.
Trump tha se kanali i ishte dhënë “marrëzisht vendit të Panamasë” nga SHBA.
Ai shtoi: “Ne jemi trajtuar shumë keq nga kjo dhuratë marrëzi që nuk duhet të ishte bërë kurrë, dhe premtimi i Panamasë ndaj nesh është thyer.
“Mbi të gjitha, Kina po operon me Kanalin e Panamasë. Dhe ne nuk ia dhamë Kinës. Ne ia dhamë Panamasë dhe po e marrim mbrapsht.”
Trump ka pasur një histori të diskutueshme me Panamanë. Në vitin 2018, Trump iu desh të dorëzonte emrin e tij nga Hoteli dhe Kulla Ndërkombëtare Trump në Panama pas një mosmarrëveshjeje me pronarin e shumicës së hotelit.
Të hënën, presidenti i Panamasë Jose Raul Mulino hodhi poshtë pretendimet e Trumpit në fjalimin e tij inaugurues. “Në emër të Republikës së Panamasë dhe popullit të saj, unë duhet të hedh poshtë në mënyrë gjithëpërfshirëse fjalët e përshkruara nga Presidenti Donald Trump në lidhje me Panamanë dhe kanalin e saj, në fjalimin e tij inaugurues”, tha ai në një deklaratë. “Nuk ka prani të asnjë kombi në botë që ndërhyn në administratën tonë.”
Kush e zotëron Kanalin e Panamasë?
Qeveria e Panamasë zotëron kanalin 82 km.
Panamasë iu dorëzua pronësia e kanalit më 31 dhjetor 1999, sipas një traktati të vitit 1977 të nënshkruar nga ish-presidenti i SHBA Jimmy Carter dhe ish-udhëheqësi panamez Omar Torrijos.
Sipas traktatit, qeveria e SHBA hoqi dorë nga kontrolli i kanalit deri në vitin 2000. Traktati i jep SHBA-së autoritetin për të mirëmbajtur dhe operuar kanalin. Anijet nga çdo vend mund të përshkojnë kanalin. Traktati nuk ka një klauzolë që lejon SHBA-në të marrë përsipër pronësinë e kanalit.
Traktati dekreton që tarifat për kalimin e kanalit duhet të jenë “të drejta, të arsyeshme, të barabarta dhe në përputhje me të drejtën ndërkombëtare”.
“Qëllimi i marrëveshjes sonë dhe fryma e traktatit tonë është shkelur plotësisht. Anijet amerikane po tarifohen rëndë dhe nuk trajtohen në mënyrë të drejtë në asnjë mënyrë apo formë. Dhe kjo përfshin Marinën e Shteteve të Bashkuara”, tha Trump gjatë fjalimit inaugurues.
Në vitin 2023, Kanali i Panamasë u prek nga kushtet e thatësirës në Amerikën Qendrore. Trafiku i përshkuar nëpër rrugë ujore është ulur me 29 për qind në vitin e kaluar fiskal. Midis tetorit 2023 dhe shtatorit 2024, 9,944 anije përshkuan kanalin, krahasuar me 14,080 një vit më parë.
Presidenti i Panamasë Mulino tha se tarifat e rritura për kanalin “nuk janë vendosur sipas dëshirës” në fund të dhjetorit 2024, pasi Trump kishte diskutuar fillimisht për blerjen e kanalit.
Kina nuk e zotëron kanalin. Megjithëse, CK Hutchison, një korporatë me bazë në Hong Kong, ka drejtuar dy nga portet e kanalit, të vendosura në hyrjet e Karaibeve dhe të Paqësorit, që nga viti 1997. Në deklaratën e tij të dhjetorit, Mulino tha gjithashtu se Kina nuk zotëron Kanalin e Panamasë dhe ” çdo metër katror i Kanalit të Panamasë dhe zona përreth i përket Panamasë dhe do të vazhdojë t’i përkasë Panamës”.
A mund ta marrë Trump Kanalin e Panamasë?
Një artikull i botuar nga instituti Atlantic Council me seli në Uashington, DC të hënën tha se një mënyrë që Trump mund ta “marrë përsëri” kanalin është duke rritur investimet e SHBA në të dhe duke investuar në bizneset që drejtojnë dhe indirekt operojnë kanalin.
Trump nuk ka specifikuar se si do të vepronte për marrjen e kanalit, por ai nuk e ka përjashtuar përdorimin e mundshëm të forcës ushtarake apo ekonomike për zgjerimin territorial. Ai gjithashtu ka folur për dëshirën për të blerë Grenlandën dhe Kanadanë që kur është votuar.
“Trump nuk mund ta fitojë Kanalin e Panamasë përveçse nëpërmjet krimit të luftës agresive”, tha për Al Jazeera Bruce Fein, një avokat amerikan i specializuar në të drejtën kushtetuese dhe ndërkombëtare.
“Sovraniteti i pakushtëzuar iu transferua Panamasë nga traktatet e nënshkruara në vitet 1970, pa asnjë dispozitë për kthimin në Shtetet e Bashkuara,” tha Fein. Trump, shtoi ai, nuk kishte ofruar prova se “Panama po operon kanalin në kundërshtim me neutralitetin e saj dhe angazhimet e lidhura me të”.
Kanali përbën rreth 2.5 përqind të tregtisë globale detare dhe 40 përqind të të gjithë trafikut të kontejnerëve në SHBA.
Nëse Trump merr Kanalin e Panamasë, “kjo do të ishte një shkelje e Kartës së OKB-së, dokumenti qeverisës që ka përshtatur marrëdhëniet ndërkombëtare që nga Lufta e Dytë Botërore”, sipas redaktorit Diplomatik të Al Jazeera, James Bays. Kjo për shkak se kanali është pjesë e Panamasë, një vend sovran.
Sa njerëz vdiqën duke ndërtuar Kanalin e Panamasë?
Gjatë inaugurimit të tij, Trump tha se SHBA “humbën 38,000 jetë në ndërtimin e Kanalit të Panamasë”.
Në një intervistë të gushtit 2023, Trump i tha prezantuesit konservator Tucker Carlson, “Pra, ne ndërtuam një gjë të quajtur Kanali i Panamasë”.
“Ne humbëm 35,000 njerëz nga mushkonja, e dini, malaria. Ne humbëm 35,000 njerëz duke ndërtuar – humbëm 35,000 njerëz për shkak të mushkonjave. Ata duhej të ndërtonin nën rrjeta.”
Në shtator 2023, BBC e kontrolloi këtë pretendim duke folur me Matthew Parker, autor i Hell’s Gorge: The Battle to Build the Panama Canal. Parker tha se me të vërtetë u humbën jetë gjatë ndërtimit të kanalit nga sëmundjet e shkaktuara nga mushkonjat si malaria dhe ethet e verdha. Ai shtoi se sëmundje të tjera ishin gjithashtu të shfrenuara, duke përfshirë tifon, kolerën dhe ethet e ujit të zi.
Në 1880, francezët filluan gërmimin e kanalit, të udhëhequr nga Ferdinand de Lesseps, i cili ndërtoi Kanalin e Suezit në Egjipt. Përpjekja franceze zgjati nëntë vjet derisa ata falimentuan.
Kur u pyet se sa njerëz vdiqën duke ndërtuar kanalin gjatë përpjekjes franceze, Parker tha, “vlerësimi i përafërt është, diçka si 25,000”. Ai shtoi se ata që vdiqën nuk përfshinin vetëm punëtorë, por edhe inxhinierë. Ai tha se kjo përfshinte inxhinierë nga Franca dhe punëtorë nga Xhamajka, Amerika Qendrore dhe Kolumbia.
Parker tha se gjatë përpjekjeve të SHBA-së për të ndërtuar kanalin, “rreth 6,000 vdiqën, pothuajse të gjithë ishin nga Barbados. Nga ata 6000, ishin rreth 300 amerikanë që vdiqën.”
A mundet Trump të riemërojë Gjirin e Meksikës?
Teknikisht, po, por pjesa tjetër e botës nuk do të duhej të njihte riemërtimin e Gjirit nga Trump.
Gjiri i Meksikës kufizohet nga Kuba, shtetet lindore në Meksikë: Tamaulipas, Veracruz, Tabasco, Campeche, Jucatan dhe Quintana Roo; dhe shtetet në Bregun e Gjirit të Shteteve të Bashkuara: Teksas, Luiziana, Misisipi, Alabama dhe Florida.
Nuk ka ligje zyrtare ndërkombëtare që vendosin se si quhet universalisht një hapësirë detare e përbashkët ose një territor i diskutueshëm. Megjithatë, Byroja Ndërkombëtare Hidrografike (IHB) standardizon emrat dhe zgjidh konfliktet.
Në vitin 2012, përfaqësuesi i shtetit të Misisipit, Steve Holland propozoi një projekt-ligj për të riemërtuar pjesë të Gjirit, afër SHBA-së, si Gjiri i Amerikës. Holland më vonë e hodhi poshtë projektligjin si një shaka dhe projektligji nuk kaloi kur iu referua një komisioni.
Në SHBA, Bordi i SHBA për Emrat Gjeografikë mbikëqyr nomenklaturën gjeografike. Faqja e internetit e bordit thotë se “dekurajon ndryshimin e emrit, përveç nëse ka një arsye bindëse”.
Bordi i raporton Sekretarit të Brendshëm, e kështu edhe administratës në pushtet. Por ndërsa Trump teorikisht mund të ndryshojë emrin e Gjirit të Meksikës në dokumentet zyrtare amerikane, kjo nuk ka nevojë të pranohet ndërkombëtarisht.
“Ai nuk mund të riemërtonte, për shembull, Detin e Kinës Jugore si Detin e Madh Amerikan, ose Gjirin Arabik Gjirin e Shteteve të Bashkuara”, tha Fein.
“Mendo për këtë analogji. A mundet Trump me urdhër ekzekutiv të zëvendësojë teorinë heliocentrike me teorinë gjeocentrike të universit?”
A ka trupa të tjerë ujorë me emra të diskutueshëm?
Tensionet diplomatike midis vendeve fqinje kanë çuar në konflikte të gjata të emrave të hapësirave detare.
Japonia dhe Koreja janë grindur rreth asaj se si ta quajmë detin e rrethuar nga të dy vendet. Tokio e quan atë Deti i Japonisë, ndërsa Seuli këmbëngul ta quajë atë Deti Lindor.
Emërtimi për Detin e Kinës Jugore është gjithashtu i kontestuar. Filipinet këmbëngulin që pjesë të tij duhet të quhen Deti i Filipineve Perëndimore ndërsa Vietnami preferon Detin Lindor.
Ajo që Irani e quan Gjiri Persik njihet si Gjiri Arabik nga vendet arabe. / Përktheu IliriaNews
