Prej vitesh, NASA po vëzhgon një anomali të çuditshme në fushën magnetike të Tokës, një zonë gjigante me intensitet më të ulët magnetik në atmosferë, që shtrihet mes Amerikës së Jugut dhe Afrikës Jugperëndimore.
Kjo dukuri në zhvillim quhet Anomalia e Atlantikut Jugor (South Atlantic Anomaly – SAA) dhe ka shqetësuar shkencëtarët prej dekadash, veçanërisht ekspertët e NASA-s. Arsyeja? Anijet kozmike dhe satelitët (përfshirë Stacionin Ndërkombëtar Hapësinor) kalojnë drejtpërdrejt nëpër SAA ndërsa orbiton Tokën në lartësi të ulët, sipas Science Alert.
Gjatë këtyre kalimeve, dobësimi i fushës magnetike brenda anomalise nënkupton se sistemet teknologjike të anijeve dhe satelitëve mund të pësojnë qark-shkurtim dhe defekte, nëse goditen nga protone me energji të lartë që vijnë nga Dielli.
Kjo mund të shkaktojë humbje të rëndësishme të të dhënave, madje edhe dëmtime të përhershme në pajisje kritike. Për këtë arsye, operatorët e satelitëve detyrohen t’i mbyllin rregullisht sistemet e tyre para se pajisjet të hyjnë në zonën e SAA-së.
Reduktimi i këtyre rreziqeve është një nga arsyet kryesore pse NASA e monitoron vazhdimisht anomaline, një tjetër arsye është se enigma e saj përbën një mundësi të madhe për të studiuar një fenomen kompleks dhe ende jo plotësisht të kuptuar.
Çfarë mund ta shkaktojë anomaline?
“Fusha magnetike në fakt është një mbivendosje fushash të krijuara nga shumë burime rrymësh,” shpjegonte në vitin 2020 gjeofizikani Terry Sabaka nga Qendra e Fluturimeve Hapësinore Goddard e NASA-s.
Burimi kryesor mendohet të jetë një oqean i turbullt hekuri të shkrirë brenda bërthamës së jashtme të Tokës, mijëra kilometra nën sipërfaqe. Lëvizja e kësaj mase krijon rryma elektrike që formojnë fushën magnetike të Tokës, por jo gjithmonë në mënyrë të njëtrajtshme.
Një strukturë gjigante shkëmbore me densitet të lartë, e quajtur Provinca Afrikane me Shpejtësi të Ulët të Valëve të Qethjes, që ndodhet rreth 2.900 kilometra nën kontinentin afrikan, besohet të trazojë krijimin e fushës magnetike dhe të shkaktojë dobësimin e saj, një proces i lehtësuar edhe nga pjerrësia e boshtit magnetik të Tokës.
“Anomalia e vëzhguar mund të shpjegohet edhe si pasojë e dobësimit të dominimit të fushës dipolare në atë zonë,” deklaronte në vitin 2020 gjeofizikani dhe matematikani Weijia Kuang, gjithashtu nga qendra Goddard. “Në mënyrë specifike, një fushë lokale me polaritet të kundërt po zhvillohet fuqishëm në rajonin e SAA-së, duke e bërë intensitetin magnetik shumë më të dobët se në zonat përreth.”
Anomalia po ndahet në dy pjesë
Edhe pse shumë aspekte të kësaj anomalie mbeten ende të paqarta, studiuesit zbulojnë vazhdimisht të dhëna të reja mbi këtë fenomen të çuditshëm.
Një studim i vitit 2016, i udhëhequr nga helioshkencëtarja e NASA-s Ashley Greeley, tregoi se SAA po zhvendoset ngadalë. Madje, ajo duket se po ndahet në dy segmente të veçanta, secili me qendër të vet të intensitetit minimal brenda zonës së gjerë të anomalise. Ende nuk dihet se çfarë do të thotë kjo për të ardhmen e Anomalisë së Atlantikut Jugor.
Megjithatë, studimet sugjerojnë se SAA nuk është një fenomen i ri. Sipas një kërkimi të publikuar në korrik 2020, kjo anomali është një ngjarje magnetike që mund të ketë ndodhur në mënyrë ciklike për të paktën 11 milionë vite.
Një studim i vitit 2024 gjeti gjithashtu se SAA ka ndikim në shfaqjen e dritave polare në Tokë. Dhe shumë së fundmi, në tetor 2025, misioni Swarm i Agjencisë Hapësinore Evropiane (ESA), një treshe satelitësh që hartojnë fushën gjeomagnetike, zbuloi detaje të reja edhe më komplekse.
“Ajo ndryshon ndryshe në drejtim të Afrikës sesa pranë Amerikës së Jugut,” shpjegon gjeofizikani Chris Finlay nga Politekniku i Danimarkës. “Diçka e veçantë po ndodh në këtë rajon që po shkakton dobësimin më të fortë të fushës.”
