Nga Martin Koneçný – The Guardian
Pas shumë muajsh mosveprimi dhe bashkëfajësie përballë shkatërrimit të Gazës nga Izraeli, Evropa më në fund po fillon të lëvizë.
Dhjetëra mijëra njerëz të vrarë dhe sulmet ndaj shkollave dhe spitaleve me sa duket nuk kishin qenë të mjaftueshme.
Por, së bashku me bllokimin e ndihmës humanitare dhe thirrjet e hapura për spastrim etnik, veprimet e Izraelit më në fund u bënë shumë të ashpra për t’u injoruar, mohuar ose justifikuar.
Në javët e fundit, një kaskadë deklaratash jashtëzakonisht të forta, qortimesh diplomatike dhe kërcënimesh me sanksione ka dalë nga kryeqytetet evropiane, çdo lëvizje përforcon tjetrën.
Midis këtyre zhvillimeve, më i rëndësishmi mund të jetë pezullimi i mundshëm i marrëveshjes së asociimit BE-Izrael, e cila i jep Izraelit akses preferencial në tregun më të madh të vetëm në botë.
Muajin e kaluar, ministri i jashtëm holandez, Caspar Veldkamp, theu heshtjen e BE-së me një letër duke kërkuar një shqyrtim formal të pajtueshmërisë së Izraelit me nenin 2 të marrëveshjes, i cili kërkon që ai të “respektojë të drejtat e njeriut”.
Ky veprim tërhoqi një numër të madh shtetesh të tjera të BE-së që u rreshtuan pas idesë.
Në takimin e 20 majit të ministrave të jashtëm të BE-së, një shumicë e qartë – 17 shtete anëtare – mbështetën propozimin holandez.
Shefja e politikës së jashtme të BE-së, Kaja Kallas, e cila ishte dukur skeptike përpara takimit, dukej se ndryshoi qëndrim gjatë diskutimit dhe në fund njoftoi qartë nisjen e rishikimit.
A është kjo një pikë kthese e vërtetë apo thjesht fjalë boshe? Kjo mbetet për t’u parë.
Ajo që është e qartë është se dinamikat e BE-së kanë ndryshuar.
Një vit më parë, kur Spanja dhe Irlanda, qeveritë më të zëshme për gjendjen e vështirë palestineze, propozuan të njëjtën ide rishikimi, ato gjetën pak mbështetje.
Holanda, në të kundërt, është tradicionalisht më afër Izraelit dhe ndodhet në pozicionin e mesëm të BE-së për këtë çështje.
Është kjo qendër e gjerë, e cila deri më tani favorizonte dialogun dhe lidhjet e ngushta me Izraelin, që tani është zhvendosur dhe është rreshtuar me krahun më kritik.
Vetëm mbështetësit më të vendosur të Izraelit, përfshirë Gjermaninë, Italinë, Hungarinë dhe Republikën Çeke, mbetën në pakicë duke votuar kundër rishikimit.
Rishikimi është vetëm hapi i parë: një shqyrtim nëse Izraeli po shkel nenin 2, i cili përcakton respektin për të drejtat e njeriut si një “element thelbësor” të marrëveshjes.
Duke pasur parasysh shkallën e shkeljeve dhe krimeve në Gaza dhe Bregun Perëndimor, të mbështetura nga gjetjet e gjykatave ndërkombëtare, një shqyrtim i tillë nuk duhet të jetë aspak i nevojshëm.
Siç e tha një aktivist irlandez: “Është si të qëndrosh para një ndërtese që digjet dhe të kërkosh një shqyrtim nëse ka zjarr.”
Faktet janë të qarta, por edhe pranimi i tyre është politikisht shpërthyes.
Rishikimi, i cili pritet të bëhet deri në takimin e ardhshëm të ministrave të jashtëm të BE-së më 23 qershor, tani varet nga dy figura kyçe: Kallas dhe presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen.
A do ta konfirmojnë ata të qartën, se Izraeli po shkel nenin 2, dhe do të nxjerrin pasojat logjike? Apo do të kërkojnë të mbrojnë lidhjet BE-Izrael nga çdo prishje?
Kallas, një liberale nga Estonia, deri vonë kishte shmangur shumë kritika ndaj Izraelit, megjithëse tani duket se është bashkuar me qendrën politike të BE-së.
Von der Leyen, një demokrate kristiane gjermane, përfaqëson krahun e bllokut që është më i lidhur me Izraelin.
Ajo ishte fytyra e mbështetjes fillestare të përgjithshme të BE-së për përgjigjen shkatërruese të Izraelit ndaj mizorive të Hamasit më 7 tetor 2023, dhe më pas heshti kryesisht ndërsa vdekjet e civilëve në Gaza u rritën ndjeshëm.
Por javën e kaluar, për herë të parë, ajo deklaroi se vrasja e civilëve nga Izraeli është “e neveritshme” dhe “nuk mund të justifikohet sipas ligjit humanitar dhe ndërkombëtar”.
Kjo gjuhë tregon padyshim drejt përfundimit të vetëm të besueshëm që mund të arrijë shqyrtimi.
Pasi të përfundojë shqyrtimi, ministrat e jashtëm të BE-së do të diskutojnë opsionet për hapat e mëtejshëm, të cilët duhet të përfshijnë pezullimin e marrëveshjes së asociimit.
Një pezullim i plotë do të kërkonte unanimitet midis të 27 shteteve anëtare, një pengesë e pamundur duke pasur parasysh vendet e palëkundura si Hungaria. Por pezullimi i komponentit të tregtisë preferenciale të marrëveshjes, pjesa më e rëndësishme ekonomikisht, kërkon vetëm një shumicë të kualifikuar: 15 shtete anëtare që përfaqësojnë të paktën 65% të popullsisë së BE-së.
Shtylla tregtare është vendi ku qëndron ndikimi i vërtetë. BE-ja është partneri më i madh tregtar i Izraelit, duke përbërë 32% të tregtisë së tij totale.
Izraeli, në të kundërt, përfaqëson vetëm 0.8% të tregtisë së BE-së. Heqja e aksesit preferencial nuk do ta ndalonte tregtinë, por do t’i impononte një kosto të prekshme Izraelit në formën e tarifave më të larta dhe aksesit të reduktuar në treg.
BE-ja gjithashtu mund të pezullojë pjesëmarrjen e Izraelit në Horizon Europe, programin kryesor të kërkimit të unionit, një perspektivë që tashmë po shkakton alarm në sektorin akademik të Izraelit.
Arritja e një shumice të kualifikuar është ende një detyrë e vështirë. Jo të gjitha shtetet që votuan për rishikimin domosdoshmërisht mbështesin pezullimin aktual.
Dhe për të përmbushur pragun prej 65% të popullsisë, Gjermania ose Italia – shtete të mëdha që kundërshtuan rishikimin – do të duhet të ndryshojnë qëndrim. Për momentin, kjo duket e pamundur. Por nëse Izraeli vazhdon kursin e tij aktual ekstremist, presioni do të rritet. Qortimi jashtëzakonisht i fortë i Kancelarit Friedrich Merz ndaj Izraelit javën e kaluar sugjeron se as mbështetja e Berlinit nuk mund të merret si e mirëqenë.
Dhe nëse BE-ja do të vendoste të injoronte gjetjet e një shqyrtimi të ndershëm, kjo do ta bënte nenin 2 të pakuptimtë dhe do të minonte klauzolat e të drejtave të njeriut në marrëveshjet e BE-së në të gjithë botën. Që nga vitet 1990, BE-ja i ka përdorur klauzolat e tilla mbi 20 herë për të pezulluar përfitimet për shkelje të rënda, kryesisht në Afrikë.
Kjo është arsyeja pse mundësia e pezullimit nuk mund të përjashtohet. Nëse Izraeli nuk ndryshon rrënjësisht kursin, gjasat vetëm do të rriten.
Për Evropën, kjo është një mundësi për të dalë nga mungesa e rëndësisë së vetëimponuar dhe për të filluar të ketë përsëri rëndësi. Dialogu pa presion ka dështuar plotësisht.
Kur BE-ja mbajti një takim të këshillit të asociimit me Izraelin në shkurt dhe me mirësjellje kërkoi më shumë ndihmë për Gazën dhe ndalimin e zgjerimit të vendbanimeve, Izraeli u përgjigj duke bllokuar të gjitha ndihmat dhe duke përshpejtuar rritjen e vendbanimeve.
Vetëm pasi iniciativa holandeze filloi të fitonte terren, zyrtarët izraelitë filluan të shtynin brenda vendit për të lejuar një pjesë të ndihmës në Gaza, duke përmendur kërcënimin e sanksioneve të BE-së.
Për të parandaluar tmerrin që po vjen nga spastrimi etnik dhe aneksimi, BE-ja duhet të shkojë më tej dhe t’i imponojë Izraelit një kosto reale ekonomike dhe politike. Nëse ndodh kjo, perspektiva e rivendosjes së përfitimeve të pezulluara mund të bëhet leva më e fuqishme e BE-së për të inkurajuar një rrugë të ndryshme: një rrugë që nuk çon në shtypje dhe dhunë të pafundme, por në paqe dhe siguri të bazuar në barazi.
