Administrata e dytë e presidentit amerikan Donald Trump ka sjellë ndryshime tektonike në llogaritjen e sigurisë evropiane. Rritja e ankthit rreth pakësimit të mbështetjes amerikane dhe kolapsit të marrëveshjeve të sigurisë pas Luftës së Dytë Botërore i kanë shtyrë liderët evropianë të përpiqen të paraqesin alternativa.
Përpara zgjedhjeve gjermane muajin e kaluar, Friedrich Merz, kreu i Unionit Kristian Demokrat, i cili tashmë pritej të bëhej kancelari i ardhshëm gjerman, u shpreh: “Ne duhet të kemi diskutime me britanikët dhe francezët – dy fuqitë bërthamore evropiane – nëse ndarja bërthamore, ose të paktën siguria bërthamore nga Mbretëria e Bashkuar dhe Franca, mund të zbatohet edhe për ne”.
Presidenti francez Emmanuel Macron tha se në përgjigje të Merz, ai ka vendosur të “hapë debatin strategjik për mbrojtjen e aleatëve në kontinentin evropian përmes parandalimit tonë bërthamor”.
Propozimi për një formë të marrëveshjes evropiane për mbrojtjen bërthamore me Francën dhe Mbretërinë e Bashkuar për t’u mbrojtur nga kërcënimet nga Moska nuk është i ri. Versionet e tij janë qarkulluar për dekada.
Por sot, rishfaqja e këtij propozimi nuk është thjesht një llogaritje e gabuar gjeopolitike; është një qorrsokak strategjik. Ai pasqyron një keqkuptim si të ekuilibrit bërthamor të fuqisë ashtu edhe të rreziqeve ekzistenciale të fragmentimit të mëtejshëm të arkitekturës së sigurisë së Evropës. Në vend që të forcojë parandalimin, ky hap rrezikon të përshpejtojë vetë paqëndrueshmërinë që kërkon të shmangë.
Mes paparashikueshmërisë në rritje të marrëdhënieve Shtetet e Bashkuara-Rusi nën administratën e dytë të Trump, Evropa duhet të kalojë nga mbrojtja bërthamore në një axhendë të guximshme të angazhimit diplomatik për çarmatimin bërthamor.
Fantazia e mbruojës bërthamore evropiane
Propozimi për themeluesit evropianë të ndarjes bërthamore mbi realitetin aritmetik dhe strategjik. Arsenali bërthamor i Rusisë krenohet me 5,580 koka luftarake, duke përfshirë automjete rrëshqitëse hipersonike Avangard dhe raketa balistike ndërkontinentale Sarmat (ICBM). Kjo zvogëlon stokun e kombinuar anglo-francez prej 515 kokash.
Kjo asimetri nuk është thjesht sasiore; është gjithashtu doktrinore. Strategjia e Moskës “përshkallëzoni për të de-përshkallëzuar” përfaqëson një qasje të llogaritur për përshkallëzimin e konfliktit të krijuar për të detyruar kundërshtarët në lëshime. Është një strategji që arsenalet bërthamore britanike dhe franceze, të optimizuara për parandalim minimal, nuk mund ta kundërshtojnë.
Të dhënat mbi shpenzimet e mbrojtjes zbulojnë një të metë më të thellë: evropianët nuk kanë fondet apo aftësitë teknologjike për ta realizuar atë gjatë ekzekutimit të planeve të tyre ambicioze të riarmatimit.
Buxheti ushtarak i Gjermanisë prej 90.6 miliardë eurosh (98 miliardë dollarë) mbetet i gjymtuar nga joefikasiteti, me vetëm 50 për qind të pajisjeve të ushtrisë që përmbushin standardet e gatishmërisë së NATO-s. Ndërkohë, Francës dhe Britanisë së Madhe u mungojnë shumëzuesit e forcës konvencionale – rrjetet globale të mbikëqyrjes, aftësitë e inteligjencës, apo edhe triada të plota bërthamore – që mbështesin parandalimin e zgjeruar të SHBA-së. Edhe nëse çdo cent euro e rritjes së mbrojtjes prej 800 miliardë eurosh (867 miliardë dollarë) të shpallur së fundmi nga Bashkimi Evropian do të shpenzohej për programet e armëve bërthamore, fillimi i ftohtë i llojit të komplekseve të prodhimit të kërkuar për një pengesë të besueshme do të kërkonte ende dekada.
Përpjekja për të përsëritur modelin e koalicionit bërthamor të NATO-s në një nivel evropian injoron gjashtë dekada të strukturave të integruara komanduese dhe dështon në adresimin e kërcënimeve hibride që përcaktojnë tani konfliktin modern.
Për më tepër, zëvendësimi i një varësie me një tjetër nuk zgjidh asgjë. Përkrahësit pretendojnë se ndarja bërthamore ofron mbrojtje, por realiteti është se mund të çojë në nënshtrim strategjik.
As Franca dhe as Britania e Madhe nuk ka gjasa të heqin dorë nga kontrolli mbi arsenalin e tyre bërthamor dhe ta transferojnë atë në BE. Kjo do të thotë se një marrëveshje për ndarjen bërthamore do të reduktonte Gjermaninë dhe vendet e tjera evropiane që marrin pjesë në marrëveshje në magazina të kokave luftarake franko-britanike pa agjenci reale. Ky frenim i Potemkinit – e gjitha ceremoni, pa substancë – vetëm do të irritonte më tej Uashingtonin.
Trump ka treguar tashmë se nuk ka asnjë shqetësim për braktisjen e aleatëve nëse nuk sheh asnjë përfitim për interesin strategjik të SHBA. Lëvizjet e tij për të ndaluar ndarjen e inteligjencës dhe ndihmën ushtarake për Ukrainën dhe kushtëzimi i mbrojtjes së tij të ndërsjellë me shpenzimet ushtarake kanë ekspozuar normat rrënuese të NATO-s – aleanca është dëshmitare e një kolapsi të qëllimit të përbashkët.
Siç vërejnë ekspertët, politika e jashtme “MAGA Carta” e Trump hedh poshtë në mënyrë eksplicite altruizmin strategjik. Një grup bërthamor evropian do të sinjalizonte panik, duke vërtetuar botëkuptimin transaksional të Trumpit, duke minuar kohezionin e NATO-s.
Një klub bërthamor evropian do të thellonte fragmentimin, duke inkurajuar aktorët revizionistë si Rusia dhe Kina, ndërsa devijonte burimet nga boshllëqet kritike në avancimin e AI, produktivitetin e qëndrueshëm ekonomik dhe qëndrueshmërinë e energjisë që përcaktojnë fuqinë e shekullit të 21-të.
Argumenti ekonomik kompon marrëzinë. Derdhja e miliarda eurove nga burimet e fundme të Evropës në koka të tepërta, ndërkohë që neglizhoni boshllëqet praktike në aftësitë konvencionale nuk është një shtet – është keqpërdorim i gjeneratës.
Çarmatimi dhe realpolitika fiskale
Mundësia e BE-së nuk qëndron në qëndrimin bërthamor, por në rigjallërimin e kontrollit të armëve dhe ndërmjetësimit. Rënia e dialogut strategjik SHBA-Rusi që nga pushtimi i Ukrainës ka lënë në rrëmujë kornizat kritike të kontrollit të armëve.
Traktati i Ri START, i cili kufizon kokat strategjike bërthamore të vendosura në 1,550 secila për Rusinë dhe SHBA-në, mbetet shtylla e fundit e kontrollit dypalësh të armëve. Skadimi i tij në 2026 pa një pasardhës do të shënonte herën e parë që nga viti 1972 që superfuqitë bërthamore të botës veprojnë pa kufij të verifikuar reciprokisht – një skenar që mund të shkaktojë një garë të re të armëve bërthamore.
Këtu qëndron mundësia e Evropës. Në vend që të ndjekë një ombrellë bërthamore evropiane, ajo mund të udhëheqë përpjekjet për të ringjallur dialogun e çarmatimit bërthamor.
Austria, një anëtare e BE-së, ka luajtur tashmë një rol kyç në bisedimet bërthamore midis Perëndimit dhe Iranit, si dhe në diskutimet trepalëshe të kontrollit të armëve SHBA-Rusi-Kinë 2020. Kjo e pozicionon atë si një vend ideal për rifillimin e negociatave për çështjet e reduktimit të rrezikut bërthamor, veçanërisht në një kohë kur Uashingtoni është i hapur për dialog të rinovuar me Moskën.
Marrja e drejtimit në çarmatimin bërthamor do të ishte një lloj lidershipi që do të pasqyronte një interpretim më të pjekur të politikës së sigurisë, në krahasim me kërkimin e një parandalimi të pamundur bërthamor.
Disa kritikë thonë se negociatat me Rusinë shpërblejnë agresionin. Megjithatë, historia tregon se edhe kundërshtarët e hidhur mund të bashkëpunojnë për kontrollin e armëve kur interesat përputhen. Traktati i Forcave Bërthamore me Rreze të Mesme 1987, i cili eliminoi 2692 raketa, u finalizua pas viteve të tensioneve të rritura midis BRSS dhe SHBA në fillim të viteve 1980.
Traktati pati sukses jo sepse presidenti amerikan Ronald Reagan dhe lideri sovjetik Mikhail Gorbachev i besuan njëri-tjetrit, por sepse çmontimi i raketave u kurseu të dyja palëve një sasi të konsiderueshme fondesh që do të kishin shkuar për të vazhduar garën e armëve dhe për të ruajtur urdhëresën e shkatërruar.
Sot, me ekonominë e Rusisë që lëkundet mes luftës në Ukrainë dhe fiksimit të Trump me uljen e kostove, ekziston një mundësi për të ndjekur një marrëveshje tjetër nëse çarmatimi nuk përshtatet si idealizëm, por si pragmatizëm fiskal. Evropa mund të ndihmojë ndërmjetësimin e një marrëveshjeje që i shërben kuletave të të gjitha palëve – dhe mbijetesës së njerëzimit.
Pasojat e paqëllimta të lojërave bërthamore të mandatit të parë të Trump – gara e përshkallëzuar e armëve, aleancat e gërryera dhe kundërshtarët e guximshëm – ofrojnë mësime paralajmëruese. Mandati i tij i dytë, megjithatë, mund të ofrojë një mundësi për të zhvendosur Orën e Fundit nga pozicioni i saj prej 89 sekondash në mesnatë.
Evropa tani përballet me një zgjedhje: të kapet pas relikteve të Luftës së Ftohtë ndërsa planeti digjet, ose të jetë pionier i një paradigme sigurie që i jep përparësi mbijetesës planetare mbi kotësinë e fuqive të mëdha. Vendimi që merr do të përcaktojë jo vetëm të ardhmen e Evropës, por të gjithë njerëzimit. / Olamide Samuel, Al Jazeera
