Nga të gjitha të ardhmet e mundshme të klimës, ekziston një skenar ku Mbretëria e Bashkuar dhe Evropa Veri-Perëndimore e shmangin prirjen e ngrohjes globale dhe në vend të kësaj përballen me temperatura në rënie dhe dimër të acartë.
Nuk është rezultati më i mundshëm, por një numër shkencëtarësh kanë frikë se mundësia për të ndodhur po rritet dhe se pasojat do të ishin aq të mëdha sa që meriton shqyrtimin e duhur, shkruan BBC.
Ata janë të shqetësuar se rrymat e oqeanit që sjellin ujë të ngrohtë nga tropikët në Atlantikun e Veriut mund të dobësohen – apo edhe të ndalojnë- si përgjigje ndaj ndryshimeve klimatike.
Mbeten pasiguri të mëdha se kur – apo edhe nëse – një kolaps mund të ndodhë. Pra, sa e mundshme është dhe çfarë do të thotë?
Sistemi i rrymave të Atlantikut, i quajtur Qarkullimi i Përmbysjes Meridional i Atlantikut (Amoc), është një arsye kryesore pse Britania e Madhe është më e ngrohtë se Moska, pavarësisht se është një distancë e ngjashme nga Ekuatori.
Duke formuar një pjesë jetike të sistemit tonë klimatik, ky rrip transportues shpërndan energji në të gjithë planetin, duke sjellë ujë të ngrohtë dhe të kripur nga Atlantiku tropikal në rajonet më të freskëta në jug të Grenlandës dhe Islandës, si dhe në detet nordike.
Ngrohtësia nga oqeani transferohet në ajrin mbi të, duke ndihmuar në mbajtjen e temperaturave më të buta sesa do të ishin ndryshe.
Ndërsa ky ujë i kripur ftohet, bëhet më i dendur dhe fundoset, përpara se të rrjedhë përsëri drejt hemisferës jugore si një rrymë e thellë oqeanike. Ky ujë përfundimisht tërhiqet përsëri në sipërfaqe dhe qarkullimi vazhdon.
Por Amoc duket se po dobësohet.
Nuk e dimë me siguri, sepse matje të drejtpërdrejta dhe të vazhdueshme të fuqisë Amoc janë marrë vetëm që nga viti 2004. Kjo nuk është e mjaftueshme për të qenë në gjendje të identifikojmë një ndryshim të caktuar.
Por provat indirekte sugjerojnë se ai tashmë mund të ishte ngadalësuar me rreth 15% gjatë dy shekujve të fundit, megjithëse jo të gjithë shkencëtarët janë dakord.
Një tregues janë sedimentet në fundin e oqeanit. Kokrrat më të mëdha tregojnë një rrymë më të fortë. Duke matur madhësinë e kokrrave dhe duke llogaritur moshën e tyre, shkencëtarët mund të vlerësojnë se sa është ngadalësuar Amoc me kalimin e kohës.
Një tjetër provë është e ashtuquajtura ‘njollë e ftohtë’ ose ‘vrima ngrohëse’ në Atlantikun verior. Kjo përshkruan një rajon që duket se është ftohur në dekadat e fundit, ndryshe nga shumica dërrmuese e botës.
Një ngadalësim në Amoc – që do të thotë se më pak ujë më i ngrohtë do të transportohej në këtë rajon – shihet si një fajtor i mundshëm.
Ky është “një nënshkrim dhe gjurmë shumë e qartë e një ngadalësimi klasik të Amoc”, thotë Mattheë England, profesor i oqeanografisë në Universitetin e Uellsit të Ri Jugor.
Paneli Ndërqeveritar i OKB-së për Ndryshimet Klimatike (IPÇ) pret që Amoc të dobësohet këtë shekull. Por shqetësimi kryesor është se Amoc mund të “fiket” papritur, siç duket të ketë ndodhur në mënyrë të përsëritur në të kaluarën e Tokës.
Sot, ngrohja globale duket se po e bën ujin në Atlantikun verior më pak të kripur, për shkak të ujërave të ëmbla shtesë nga shkrirja e një shtrese akulli të Groenlandës dhe më shumë reshjeve.
Meqenëse uji më i freskët nuk fundoset aq lehtë, kjo pritet të ngadalësojë qarkullimin dhe kështu të sjellë më pak ujë të kripur drejt veriut nga tropikët.
Përtej një “pike kthese”, ky lak mund të çojë Amoc në një kolaps.
“Ne me të vërtetë duam të shmangim një pikë kthese, sepse atëherë nuk mund të bëjmë asgjë për këtë,” paralajmëron David Thornalley, profesor i shkencës së oqeanit dhe klimës në University College London.
Ku mund të jetë pika e kthesës?
Askush nuk e di se sa afër mund të jetë.
Në vitin 2021, IPÇ tha se kishte “besim mesatar” se Amoc nuk do të ndalojë befas këtë shekull, megjithëse priste që ajo të dobësohej.
Por disa studime më të fundit kanë vënë në dukje një mundësi në rritje që Amoc të kalojë një pikë kthese në dekadat e ardhshme, përtej së cilës kolapsi i plotë do të ishte i pashmangshëm.
Çdo studim vjen me paralajmërime dhe pasiguri të ndryshme, dhe modele të ndryshme klimatike mund të japin rezultate të ndryshme për një sistem kaq kompleks si Amoc.
“Ne nuk besojmë se ideja e një kolapsi Amoc këtë shekull ka ndryshuar ndjeshëm për shkak të këtyre rezultateve të reja,” paralajmëron Dr Laura Jackson, oqeanografe në Met Office.
Por shumë shkencëtarë po bëhen gjithnjë e më të shqetësuar. Prof Thornalley argumenton se, pavarësisht nga papërsosmëritë e studimeve individuale, të marra së bashku ato “çojnë në një përfundim se ne ndoshta duhet të shqetësohemi”.
Pas provave të reja, më shumë se 40 shkencëtarë kryesorë të oqeanit dhe klimës nënshkruan një letër të hapur tetorin e kaluar duke bërë thirrje për njohje më të gjerë të rreziqeve “shumë të nënvlerësuara”.
Kjo nuk do të thotë se nënshkruesit besojnë se Amoc do të kalojë një pikë kthese këtë shekull. Por ata paralajmërojnë se tani është e mjaftueshme një mundësi për të garantuar shqyrtimin e duhur.
“Unë do të thosha se po shikoni një rrezik për të arritur një pikë kthese në dekadat e ardhshme që mund të jetë në nivelin 10 ose 20%, edhe nëse e mbajmë linjën në ngrohjen 2C [mbi temperaturat e fundit të shekullit të 19-të]”, paralajmëron Tim Lenton, profesor i shkencës së sistemit të Tokës në Universitetin e Exeter.
Duke pasur parasysh madhësinë e pasojave nga kolapsi i Amoc, këto probabilitete “nuk janë të parëndësishme”, shton ai.
Çfarë do të ndodhte nëse Amoc do të ndalojë?
Edhe skenari më i mundshëm – ku Amoc vazhdon të dobësohet këtë shekull – mund të ketë efekte serioze.
“Nëse Amoc gradualisht dobësohet gjatë shekullit të ardhshëm, do të ketë ngrohje globale, por më pak ngrohje mbi Evropën,” thotë Dr Jackson.
Kjo do të nënkuptojë ende se Britania e Madhe do të ketë vera më të nxehta me ndryshimet klimatike, por një Amoc më i dobët gjithashtu mund të nxisë më shumë stuhi dimërore ndërsa modelet rajonale të temperaturës ndryshojnë.
Një kolaps në shkallë të plotë, ndërkohë, do të ishte “si një situatë lufte, diçka pothuajse e paimagjinueshme”, thotë Prof Lenton.
Ndërkohë që mund të duhet një shekull ose më shumë që ndikimet të zhvillohen, temperaturat në Evropën veriore mund të bien me disa gradë në dekadë.
Në Mbretërinë e Bashkuar, mund të “bëhet tmerrësisht, tmerrësisht tohtë … si të jetosh në Norvegjinë veriore,” paralajmëron Prof Thornalley. “Infrastruktura jonë nuk është krijuar për këtë.”
Mund të ketë edhe pasoja globale, të tilla si zhvendosjet në brezat tropikal të shiut.
“Kjo është një histori e madhe,” paralajmëron Prof Lenton.
“Nëse e humbasim musonin ose e prishim seriozisht atë, do të kishte katastrofa humanitare, me fjalë të thjeshta, në Afrikën perëndimore [dhe] ndoshta në Indi.”
Mënyra se si përgatitemi për këtë të ardhme alternative paraqet sfida për qeveritë.
Prof Lenton tërheq paralele me përgatitjet për pandeminë Covid-19 – një tjetër ngjarje e madhe për të cilën shkencëtarët kishin paralajmëruar, por nuk kishin asnjë mënyrë për të ditur se kur mund të ndodhte.
Por një raport i kohëve të fundit paralajmëroi se Mbretëria e Bashkuar ka “një pikë të verbër të sigurisë kombëtare për kërcënimet klimatike” të tilla si ato të shkaktuara nga kolapsi i Amoc. Qeveria pranoi vitin e kaluar se “nuk ka vlerësuar efektin e ndonjë ngadalësimi ose kolapsi [Amoc]” në planifikimin ekonomik.
Shkencëtarët e kanë të qartë se mënyra themelore për të reduktuar këto rreziqe është ulja e emetimeve të gazeve serrë që shkaktojnë ndryshime klimatike.
“Ne po luajmë pak një lojë ruletë ruse,” paralajmëron Prof England.
“Sa më shumë grumbullojmë në atmosferë gazra serrë, sa më shumë e ngrohim sistemin, aq më shumë mundësi kemi për një ngadalësim dhe kolaps të Amoc.
“Dhe kështu mendoj se njerëzit nuk duhet të dorëzohen, sepse ka shumë për të fituar duke reduktuar emetimet.
“Shkalla e ndryshimit është shumë më e keqe nëse nuk bëjmë asgjë.” /Iliria News
