Presidenti Donald Trump dhe zyrtarë të lartë të shëndetësisë federale nisën të hënën një ofensivë të gjerë kundër koncepteve tradicionale mbi autizmin, duke pretenduar pa prova të reja se acetaminofeni, përbërësi aktiv i ilaçit të zakonshëm kundër dhimbjes Tylenol (në Europë njihet si paracetamol), ishte shkak i çrregullimit.
Zyrtarët, përfshirë Sekretarin e Shëndetësisë Robert F. Kennedy Jr. dhe kreun e Administratës së Ushqimit dhe Barnave (FDA), Dr. Marty Makary, gjithashtu mbështetën një ilaç me bazë vitaminash B, leucovorin, për trajtimin e autizmit. Ky është studiuar vetëm në dhjetëra pjesëmarrës.
Ata njoftuan edhe kërkime të reja mbi shkaqet e autizmit, duke vënë miliona dollarë në dispozicion për të studiuar faktorët mjedisorë, përfshirë një teori të mohuar prej kohësh që fajëson vaksinat.
Këto njoftime përbëjnë një hap të ri për ta paraqitur autizmin si një epidemi të neglizhuar me shkaqe mjedisore, të cilat sipas tyre studiuesit e politizuar i kanë injoruar. Shumica e shkencëtarëve besojnë se çrregullimi neurologjik rezulton nga një ndërthurje komplekse e faktorëve gjenetikë dhe atyre mjedisorë.
Konferenca në Shtëpinë e Bardhë përmbante shpesh këshilla të pajustifikuara mjekësore nga Trump, që kujtonin mandatin e tij të parë kur u bëri thirrje amerikanëve të provonin trajtime të paprovuara për Covid.
Presidenti përsëriti disa herë paralajmërime të forta që binin ndesh me rekomandimet e grupeve kryesore mjekësore: “Mos merrni Tylenol. Mos e merrni. Luftoni me çdo kusht që të mos e merrni.” Ai u bëri thirrje grave shtatzëna që të “përballojnë dhimbjen” përveç rasteve të rralla, si p.sh. kur kanë temperaturë shumë të lartë.
Shkencëtarët kanë studiuar për vite të tëra një lidhje të mundshme mes acetaminofenit dhe autizmit, por deri më tani rezultatet kanë qenë jo përfundimtare. Grupi kryesor i mjekëve mbron përdorimin e acetaminofenit si trajtim të sigurt për temperaturën te gratë shtatzëna, megjithëse jo për përdorim afatgjatë.
Kennedy theksoi se autizmi ishte një sëmundje “multifaktoriale”, por më pas u përqendrua tek vaksinat, për të cilat ai ka kohë që argumenton se janë pjesërisht përgjegjëse për rritjen e rasteve të autizmit te fëmijët. Ai dhe Trump akuzuan agjencitë shëndetësore të administratave të mëparshme se kishin mbyllur sytë ndaj rreziqeve të vaksinave dhe minimizuan rolin e gjenetikës.
Agjencia Amerikane e Ushqimit dhe Barnave (FDA) ka nisur këtë të martë procesin për ndryshimin e etiketës së përdorimit të acetaminofenit (produktet si Tylenol apo paracetamol siç njihet në Europë), duke mbështetur indiciet se përdorimi i këtij medikamenti nga gratë shtatzëna mund të lidhet me një rrezik të shtuar për zhvillimin e çrregullimeve neurologjike, si autizmi dhe ADHD te fëmijët. Përveç kësaj, agjencia ka dërguar një letër paralajmëruese për mjekët në të gjithë SHBA-në.
“FDA po merr masa për të informuar prindërit dhe mjekët mbi një sasi të konsiderueshme provash për rreziqet e mundshme që lidhen me acetaminofenin,” tha komisioneri i FDA-së, Marty Makary, M.D., M.P.H.
“Megjithëse ekzistojnë këto prova, vendimi i fundit i përket prindërve. Parimi i kujdesshëm mund të çojë shumë të shmangin përdorimin e acetaminofenit gjatë shtatzënisë, veçanërisht pasi shumica e etheve të lehta nuk kërkojnë trajtim. Megjithatë, është e arsyeshme që gratë shtatzëna të përdorin acetaminofen në situata të caktuara”, njoftoi FDA.
Vitet e fundit, disa studime të mëdha, përfshirë Nurses’ Health Study II dhe Boston Birth Cohort,kanë gjetur një lidhje midis përdorimit të acetaminofenit gjatë shtatzënisë dhe diagnostikimit më të vonshëm të sëmundjeve si autizmi dhe ADHD. Disa prej këtyre studimeve përmendin se rreziku është më i lartë kur medikamenti përdoret në mënyrë kronike gjatë gjithë shtatzënisë.
Megjithatë, është e rëndësishme të theksohet se, edhe pse është vërejtur një lidhje mes acetaminofenit dhe çrregullimeve neurologjike në disa studime, nuk është konfirmuar një marrëdhënie shkakësore, dhe në literaturën shkencore ekzistojnë edhe studime që nuk mbështesin këtë lidhje. Po ashtu, acetaminofeni është ilaçi i vetëm pa recetë që është miratuar për trajtimin e etheve gjatë shtatzënisë, të cilat mund të jenë të rrezikshme për fetusin. Për më tepër, aspirina dhe ibuprofeni kanë efekte të dokumentuara negative mbi fetusin.
Diagnozat e autizmit në Shtetet e Bashkuara janë rritur ndjeshëm gjatë 25 viteve të fundit. Ekspertët e autizmit thonë se kjo rritje lidhet të paktën pjesërisht me rritjen e ndërgjegjësimit dhe zgjerimin gradual të përkufizimit të çrregullimit. Por Trump dhe Kennedy kanë sugjeruar prej kohësh se vaksinat mund të luajnë një rol, një teori që është hedhur poshtë nga dhjetëra studime shkencore.
Në raportin e ri, administrata prezantoi një faktor tjetër të mundshëm rreziku: acetaminofenin, përbërësin aktiv të ilaçit të zakonshëm kundër dhimbjes Tylenol, i përdorur gjatë shtatzënisë. Edhe kjo lidhje është studiuar ndër vite, por provat kanë qenë të paqarta.
Çfarë është autizmi?
Autizmi, i quajtur zyrtarisht çrregullimi i spektrit të autizmit, është një grup i gjerë problemesh me komunikimin dhe sjelljen sociale, sjellje të përsëritura dhe modele mendimi të pazakonshme. Ashpërsia e simptomave ndryshon shumë, nga forma të lehta deri te paaftësi të rënda. Një fëmijë i diagnostikuar me autizëm mund të ketë vështirësi vetëm me kuptimin e sinjaleve sociale; ndërsa raste më të rënda mund të mos jenë në gjendje të flasin ose të përdorin tualetin pa ndihmë. Nuk ka test gjaku apo skaner të trurit që tregon nëse një fëmijë ka autizëm, diagnoza bazohet vetëm te vëzhgimet e klinicistëve dhe informacioni i prindërve.
A mund të jetë gjenetike?
Qindra gjene janë lidhur me autizmin, një çrregullim neurozhvillimor, por shkencëtarët thonë se duket se ai rezulton nga një kombinim kompleks i faktorëve gjenetikë dhe mjedisorë.
“Mbaj mend që 30 vjet më parë gjenetistët ishin optimistë se ndoshta gjashtë deri në dhjetë gjene kontribuonin në rrezikun për autizëm, ndërsa sot e dimë që numri është me qindra,” tha Helen Tager-Flusberg, psikologe në Universitetin e Bostonit. “Gjetja e bazës gjenetike të autizmit po rezulton shumë më kompleks nga sa imagjinonim.”
Qendrat për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC) kanë kryer një studim në shkallë të gjerë mbi faktorët e rrezikut për autizëm. Studiuesit kanë shqyrtuar dhjetëra faktorë të mundshëm, përfshirë ndotjen e ajrit, ekspozimin ndaj kimikateve toksike dhe infeksionet virale gjatë shtatzënisë.
Disa kërkime sugjerojnë se foshnjat e lindura nga prindër më të moshuar kanë rrezik më të lartë. Studime të tjera kanë gjetur lidhje mes lindjeve të parakohshme ose peshës së ulët në lindje me autizmin.
Çfarë kanë zbuluar për acetaminofenin?
Shkencëtarët e kanë studiuar acetaminofen-in, përbërësin aktiv të Tylenol-it, për më shumë se një dekadë. Disa studime kanë sugjeruar se përdorimi i tij nga gratë shtatzëna mund të rrisë rrezikun e çrregullimeve neurozhvillimore tek fëmijët. Por studime të tjera, që kanë marrë parasysh faktorë të tjerë si gjenetika, nuk kanë gjetur asnjë lidhje.
Në gusht, studiues në Shkollën e Shëndetit Publik të Harvard-it dhe në Icahn School of Medicine publikuan një rishikim të 46 studimeve mbi përdorimin e acetaminofenit gjatë shtatzënisë, tetë prej tyre të fokusuar posaçërisht në autizëm.
Ata nuk sollën të dhëna të reja, por dolën në përfundimin se ekzistonte një lidhje midis grave që përdornin acetaminofen dhe rasteve të ADHD-së dhe autizmit. Megjithatë, ata theksuan se kjo nuk do të thotë që ilaçi shkakton autizëm. Gratë që përdorën Tylenol mund të ndryshonin nga ato që nuk e përdorën, për shkak të problemeve shëndetësore gjatë shtatzënisë ose faktorëve gjenetikë.
Një studim i madh i vitit 2024 mbi2.5 milionë fëmijë në Suedi tregoi se lidhja zhdukej kur krahasoheshin vëllezër e motra të lindur nga e njëjta nënë, duke sugjeruar se shkaku i mundshëm ishte gjenetika e nënës, jo acetaminofeni.
Pas këtij rishikimi, Dr. Nathaniel DeNicola, këshilltar i Kolegjit Amerikan të Obstetërve dhe Gjinekologëve, tha se gjetjet nuk ndryshojnë këshillat mjekësore aktuale: Tylenol duhet përdorur me kujdes, në dozën më të ulët dhe në intervalin më të shkurtër të mundshëm, ashtu siç rekomandohet për shumë barna gjatë shtatzënisë.
Po vaksinat?
Ideja se vaksinat shkaktojnë autizëm mori hov në fund të viteve 1990, kur mjeku britanik Andrew Wakefield publikoi një studim me 12 fëmijë, duke pretenduar një lidhje mes vaksinës për fruth, shytë dhe rubeolë dhe autizmit.
Ky pretendim u hodh poshtë nga dhjetëra studime më të mëdha, përfshirë një që analizoi gjithë popullsinë fëmijë të Danimarkës. Pavarësisht llojit të vaksinës apo përbërësve, studiuesit nuk gjetën asnjë lidhje. Artikulli i Wakefield-it u tërhoq në vitin 2010 dhe ai humbi licencën mjekësore.
Pse po rriten aq shumë diagnozat e autizmit?
Sot, rreth 1 në 31 fëmijë në SHBA kanë një diagnozë autizmi, krahasuar me 1 në 150 në vitin 2000. Rritja lidhet me zgjerimin e përkufizimit dhe të kritereve të diagnostikimit.
Autizmi u përfshi për herë të parë në Manualin Diagnostik të Shoqatës Amerikane të Psikiatrisë (DSM) në vitin 1980. Në vitin 1987, definicioni u zgjerua dhe kriteret e diagnozës u rritën nga gjashtë në 16. Në vitin 1994, Asperger-i u përfshi në spektrin e autizmit, duke hapur rrugën për diagnoza edhe te njerëz me inteligjencë mesatare ose mbi mesataren. Në vitin 2013, edicioni i pestë i DSM bashkoi autizmin, sindromën Asperger dhe PDD-NOS në një diagnozë të vetme: çrregullimi i spektrit të autizmit.
Që nga vitet 1990, diagnostikimi i hershëm dhe shërbimet e specializuara në shkolla i kanë nxitur prindërit të kërkojnë diagnozë. Sot, edhe rrjetet sociale si TikTok, YouTube dhe Reddit kanë luajtur rol në ndërgjegjësim dhe vetëidentifikim.
“Ka hapësirë për të thënë se përveç këtyre faktorëve ka edhe një rritje reale të autizmit, sepse faktorët jo-gjenetikë të lidhur me të janë gjithashtu duke ndryshuar,” tha Dr. Tager-Flusberg.
“Me kalimin e kohës kemi kuptuar që biologjia e këtij çrregullimi është shumë më komplekse nga sa imagjinonim.”/ New York Times
