Adriana Zaharijević për The Guardian
Kur një strukturë ndërtimi shembet sepse është e vjetër, siç ndodhi në Dresden disa muaj më parë, njerëzit natyrshëm përgjigjen me mosbesim dhe mosmiratim të autoriteteve. Është një histori tjetër kur ndërtesat e reja shkatërrohen dhe vrasin njerëz. Shembja e strehës së betonit të një stacioni hekurudhor në Novi Sad, Serbi, më 1 nëntor 2024 – restaurimi i të cilit përfundoi vetëm disa muaj më parë, i shoqëruar nga pompoziteti i madh i qeverisë – vrau 15 njerëz dhe ka shkaktuar zemërim dhe indinjatë të vazhdueshme mbarëkombëtare. Protestat masive kanë detyruar kryeministrin të japë dorëheqjen dhe ta vënë presidentin nën presion në rritje.
Fillimisht, pushteti e nënvlerësoi kolapsi dhe 15 jetët që ai mori, duke u mbështetur në thëniet e zakonshme që ngrenë supet se, pavarësisht nga tragjedia, “Serbia nuk mund të ndalet”. Nuk ka kohë për pikëllim, nuk ka nevojë për pyetje, si në shumë raste të mëparshme. Shumë është sakrifikuar për këtë “progres” të pamëshirshëm, të pandalshëm. Sundimi i ligjit dhe demokracia kanë qenë viktimat e tij kryesore, duke nxitur një kulturë të mosndëshkimit, dhunës, paaftësisë së përhapur dhe korrupsionit. Institucionet kombëtare si gjyqësori, të kapur prej kohësh nga regjimi, mbyllën një sy ndaj veprimeve antikushtetuese, uzurpuese të oligarkisë në pushtet. Dukej se ky do të ishte një rast tjetër ku publiku nuk do të merrte asnjë shpjegim të kënaqshëm dhe askush nuk do të mbante përgjegjësi.
Por më pas erdhën studentët. Muajin e kaluar, vigjiljet e tyre paqësore që përkujtonin në heshtje 15 viktimat para Fakultetit të Arteve Dramatike në Beograd u ndërprenë dhunshëm nga një bandë që paraqiteshin si shoferë të paduruar. Menjëherë pas kësaj u pretendua se ata ishin të lidhur ngushtë me partinë në pushtet, disa prej tyre anëtarë të saj, dhe presidenti serb doli në televizionin kombëtar për të mbrojtur provokatorët. U zbulua se njerëzve të afërt me regjimin u dhanë udhëzime për të prishur momentet e heshtjes. Për të mbrojtur bizneset e oligarkisë.
Si kundërpërgjigje, studentët në universitetet publike anembanë Serbisë shpallën grevë, duke ndaluar funksionimin e shkollave të tyre. Në fund të dhjetorit, atyre iu bashkuan një numër i konsiderueshëm gjimnazistësh. U bashkuan edhe të tjerë: punëtorët e bujqësisë – gjithashtu të pakënaqur me mënyrën se si qeveria i kishte trajtuar për vite me radhë – mbështetën kërkesat e studentëve. Në radhë ishte Oda e Avokatëve të Serbisë. Shfaqjet në teatro përfunduan me aktorët që mbanin pankarta ku shkruhej: “Studentët janë ngritur. Po ne të tjerët?”. Publiku nuk ishte indiferent: rreth 100,000 njerëz u mblodhën më 22 dhjetor në sheshin Slavija të Beogradit, duke qëndruar në heshtje për 15 minuta. Fundjavën e kaluar, në përvjetorin tre mujor të aksidentit të stacionit, një numër i paprecedentë doli në rrugët e Novi Sadit dhe një lëvizje në rritje mbarëkombëtare tani përfshin mësues shkollash, punonjës të kulturës, çiklistët që mbrojnë mitingjet, inxhinierë dhe shoferë taksie. Vigjilje paqësore u mbajtën në më shumë se 200 qytete dhe fshatra. Në fytyrat e protestuesve ishte një përzierje e veçantë e solemnitetit, indinjatës, krenarisë dhe shpresës. Është një kombinim që ka ardhur për të përfaqësuar momentin aktual në Serbi.
Kërkesat e studentëve mund të duken të vogla. Ata u kanë kërkuar institucioneve të demonstrojnë se do të bëjnë punën e tyre të papenguar nga regjimi dhe në interes të një publiku, jeta e të cilit kërcënohet nga kapja e shtetit. Kështu, kërkesa kryesore, më e vështira për t’u përmbushur, lidhet me publikimin e të gjithë dokumentacionit në lidhje me rindërtimin e stacionit hekurudhor të Novi Sadit. Dy kërkesat e dyta – identifikimi i individëve përgjegjës për sulmet ndaj studentëve dhe pedagogëve gjatë vigjiljeve paqësore dhe fillimi i procedimit penal kundër tyre, dhe heqja e kallëzimeve penale ndaj studentëve të arrestuar ose të ndaluar dhe pezullimi i procedimeve – janë thirrje për drejtësi; një drejtësi që nuk bën dallime mes njerëzve të thjeshtë dhe oligarkisë. Kërkesa e katërt, rritja me 20% e buxhetit për arsimin e lartë, ka të bëjë me rikthimin e dinjitetit të prodhimit të dijes.
Por nuk janë vetë kërkesat, të thjeshta dhe të guximshme, ato që janë më shqetësuese për regjimin. Ajo që është kaq e re dhe mahnitëse është pretendimi i studentëve se asnjë nga këto kërkesa nuk është nën juridiksionin e presidentit, Aleksandar Vuçiç, figura më e fuqishme në politikën serbe, dhe e mbështetur si nga lindja ashtu edhe nga perëndimi si garantuesi i supozuar i stabilitetit në një Ballkan, përndryshe, gjithnjë të paqëndrueshëm. Vuçiqi nuk është shtet, argumentojnë protestuesit; institucionet, si dhe shoqëria në përgjithësi, nuk duhet të kapen.
Studentët nuk kanë rënë në grackën e imitimit të autoritarizmit të presidentit: ata veprojnë si një pluralitet, pa lider, pa një përfaqësues të caktuar. Ata janë të shumtë, me fytyra të ndryshme që shfaqen nëpër ato pak media të pavarura që i platformojnë. Ata vendosin kolektivisht çdo hap në mbledhjet plenare përmes praktikave të drejtpërdrejta demokratike të votimit dhe harmonizimit të organeve të tyre të votimit në nivel universiteti, nëpër universitete. Me veprimet e tyre ata kundërshtojnë deformimin e frymës së demokracisë, si dhe procedurat e saj.
Në dekadën e fundit në Serbi, partitë opozitare janë rrëzuar dhe stepur: sindikatat janë të dobëta, ndërsa makineria e partisë në pushtet dukej e pacenuar. Regjimi ka arritur të heshtë dhe të skualifikojë zërat e pavarur, nga intelektualët tek opinionistet, përmes mediave të kapura, mashtruese të kontrolluara nga qeveria. Frika, apatia dhe dorëheqja kishin hyrë prej kohësh. Por tani, për herë të parë në ndoshta dekada, studentët – të cilët vetë nuk kanë përfaqësim formal kanë filluar të përfaqësojnë të gjithë ata zëra të heshtur. Përdorimi i tyre mendjemprehtë i mediave sociale ka filluar të kundërshtojë dominimin mediatik të regjimit. Pavarësisht ftesave të presidentit për ulje gjatë daljeve të tij të përditshme në media (të ndërthurura me kërcënime, lëshime të pandershme, akuza dhe thirrje të fshehta për dhunë), studentët kanë qëndruar të palëkundur: kërkesat e tyre janë të qarta dhe të drejtpërdrejta dhe asnjëra prej tyre nuk i drejtohet presidentit. Asnjë negocim nuk është i mundur. Në këtë, ata janë mbështetur nga profesorët e tyre dhe rektorët e universiteteve.
Studentët kanë arritur të tronditin një qeveri që për vite me radhë ose kishte blerë dinjitetin e njerëzve ose nënçmonte ata që guxuan t’i flisnin të vërtetën pushtetit. Më e rëndësishmja, përgjigja e studentëve ndaj dhunës është padyshim jo e dhunshme, diçka që destabilizon thellësisht të gjithë sistemin e vlerave të zhvilluar në Serbi për më shumë se një dekadë. Ata tani janë nominuar për çmimin Nobel për paqe.
Vendosmëria e tyre duhet të shkundë në veprim institucionet e plogësht. Këmbëngulja e tyre ka kërkuar guxim nga publiku dhe shumë prej tyre janë përgjigjur me guxim. Ajo që po bëjnë studentët serbë nuk është asgjë më pak se rikthimi i shpresës demokratike në një vend që e ka parë shumë pak atë – dhe në një kohë kur ajo po shkatërrohet në mbarë botën. /IliriaNews
