Gërmimet arkeologjike të kryera këtë vit në Parkun Arkeologjik Ulpiana, i cili ndodhet në komunën e Graçanicës, rreth 12 kilometra larg Prishtines, kanë çuar në zbulime të reja rreth historisë së Dardanisë së lashtë.
Zbulimi i një mbishkrimi të ri në dyshemenë e bazilikës ka bërë të mundur përcaktimin me saktësi të vitit të përurimit të bazilikës dhe të emrit të qytetit romak në të cilin u ndërtua: Justiniana Secunda.
Në komunën e Graçanicës ndodhen mbetjet arkeologjike të kësaj bazilike, më e madhja e zbuluar deri më tani në Ballkan (78 x 23 metra), e ndërtuar nga perandori romak Justiniani i Madh, me origjinë dardane, i cili mbretëroi në vitet 527-565 të erës sonë.
Puna drejtohet nga profesori francez Christophe Goddard i École Normale Supérieure në Paris dhe ekipi i tij, në bashkëpunim me profesorë nga Universiteti i Prishtines dhe Instituti Arkeologjik i Kosoves.
Profesori Goddard thotë se mbishkrimi që zbuluan ishte një dedikim nga vetë Perandori Justinian dhe specifikon se bazilika e këtij qyteti të lashtë romak u ndërtua në vitin 545 pas Krishtit, ose 1.480 vjet më parë.
“Ndërtesa nuk zgjati shumë—maksimumi 150 vjet—dhe kjo do të thotë se dyshemetë u ruajtën mrekullisht. Mbishkrimi i dytë përfshin edhe emrin e qytetit: ‘Justiniana Secunda’, që tregon se bazilika i ishte kushtuar Shën Marisë”, tha Goddard për Radion Evropa e Lirë.
Në vitin 2023, mbishkrimi i parë i zbuluar në mozaikun e dyshemesë së bazilikës tregonte se Perandori Justiniani i Madh, së bashku me gruan e tij Theodorën, themeluan qytetin romak të Justinianës së Dytë në Dardaninë e lashtë.
Ky projekt arkeologjik u financua nga Bashkimi Evropian me një buxhet prej 1 milion eurosh, me mbështetjen e Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sportit të Kosovës dhe Shtetit Francez.
Ekipet synojnë të përfundojnë kërkimet e tyre në zonën e kishës këtë vit, dhe më pas të vazhdojnë me kërkime të mëtejshme vitin tjetër, bazuar në një pajisje teknologjike që zbulon se çfarë ndodhet nën tokë dhe që ende nuk është gërmuar.
“Vitin tjetër planifikojmë të gërmojmë në pjesën veriore të qytetit për të gjetur një pallat dhe një pagëzimore me përmasa 40 x 40 metra, të cilat gjeofizika sugjeron se janë të ruajtura mirë dhe mund të përmbajnë mozaikë”, thotë Goddard.
Gjatë kërkimit të tyre, arkeologët gjetën gjithashtu disa monedha dhe suvenire që datojnë që nga antikiteti.
Pas gërmimeve, do të fillojnë punimet restauruese në mozaikë dhe mure, me qëllim përfundimin e tyre deri në verën e ardhshme.
“Për të mbrojtur zbulimet, të gjitha sipërfaqet do të mbulohen me pambuk dhe rërë, dhe vendi do të duket si një plazh, por poshtë tij do të ruhet plotësisht”, thekson Goddard.
Pas zbulimeve, Parku Ulpiana u vizitua disa ditë më parë nga Ministri aktual i Kulturës, Hajrulla Çeku, i cili shkroi në Facebook se po bëhet punë intensive në vendet arkeologjike, në planet e ruajtjes dhe menaxhimit, si dhe në ndërtimin e kapaciteteve profesionale përmes partneriteteve ndërkombëtare, studimeve dhe botimeve.
Ulpiana, ndër të tjera, ishte një nga qytetet më të rëndësishme romake në Ballkan – pjesë e provincës romake të Dardanisë.
Rëndësia historike e këtij qyteti rrjedh nga roli i tij si një qendër administrative, tregtare dhe kulturore romake në rajon.
Ai përmban rrënoja të ndërtesave të ndryshme romake dhe bizantine, duke përfshirë tempuj, bazilika, banjo dhe muret e qytetit, të njohura edhe si “Justiniana Secunda”.
Hulumtimi i parë në këtë fushë filloi në vitet 1950. /REL/
